ιμπρεσιονισμός

Ζωγραφικό κίνημα, που εμφανίστηκε στη Γαλλία στο δεύτερο μισό του 19ου αι. και προέβαλε στους καθιερωμένους κανόνες της ακαδημαϊκής ζωγραφικής την αξία του δημιουργικού αυθορμητισμού και των άμεσων εντυπώσεων που προκαλούν τα χρώματα ως εκδηλώσεις του φυσικού φωτός. Το κίνημα του ι. διήρκησε περίπου δέκα χρόνια. Η αρχή του τοποθετείται κατά το 1870, ενώ μετά το 1880 οι διάφοροι ζωγράφοι της ομάδας χωρίστηκαν και συνέχισαν τους κοινούς σκοπούς ανάλογα με την ατομική καλλιτεχνική φύση του καθενός. Πριν από τον ι., οι ζωγράφοι διατηρούσαν τις γραμμές και τα περιγράμματα ακόμα και στις τοπιογραφίες ή (όπως ο Κορό) για να επιτύχουν χρωματικές αρμονίες ξεκινούσαν από έναν βασικό τόνο και δημιουργούσαν τα ενδιάμεσα ημιτόνια με αναμείξεις και υπερβολική χρήση χρωμάτων. Οι ιμπρεσιονιστές θέλοντας να δώσουν μεγαλύτερη λάμψη στους πίνακες, τους απλοποίησαν, περιόρισαν την παλέτα τους στα χρώματα του ηλιακού φάσματος χωρίς να τα αναμειγνύουν, αλλά τα τοποθετούσαν επάνω στον μουσαμά το ένα δίπλα στο άλλο, με αποτέλεσμα να αυξάνουν τη φωτεινότητα των έργων. Εκτός από την επανάσταση στην τεχνική, έφεραν επανάσταση και στη θεματογραφία. Ενώ οι νεοκλασικοί και οι ρομαντικοί καλλιτέχνες αντλούσαν τα θέματά τους από τη μυθολογία και την ιστορία, οι ιμπρεσιονιστές απεικόνιζαν το σύγχρονο αστικό περιβάλλον, διαφέροντας από όλα τα προηγούμενα ρεύματα, ακόμα και από το ρεαλιστικό (Κουρμπέ). Σκοπός τους δεν ήταν να παρουσιάσουν την αντικειμενική υλικότητα του φυσικού κόσμου, αλλά να εκφράσουν τη χαρά που προκαλεί η υποκειμενική αίσθηση του έγχρωμου φωτός. Οι ιμπρεσιονιστές παρέμειναν ρομαντικοί, υπό την έννοια ότι διατήρησαν την υποκειμενική αντίληψη, την ατομική καλλιτεχνική έκφραση και το λυρικό ύφος. Στοιχεία που προανήγγελλαν τον ι., παρά τις πολλές διαφορές, άρχισαν να εντοπίζονται και σε παλαιότερους ζωγράφους, όπως στους τοπιογράφους του τέλους του 18ου αι., στον Ντελακρουά, στη σχολή της Μπαρμπιζόν, στον Κορό, στον Κουρμπέ, δάσκαλο του νεαρού Μονέ, στους διαφανείς και λεπτούς τόνους των τοπίων του Γιόνκιντ. Σημαντική επίδραση είχε και η ανακάλυψη των γιαπωνέζικων χρωμολιθογραφιών, που προέβαλαν τους τόνους των χρωμάτων και αδιαφορούσαν για την απόδοση του προοπτικού βάθους. Ιδιαίτερη υπήρξε η συμβολή του Μανέ, ο οποίος δεν ήταν απλώς ένας πρόδρομος του ι., αλλά, κατά ένα μέρος τουλάχιστον, ιμπρεσιονιστής και ο ίδιος. Σε αυτόν κυρίως οφείλεται η αποφασιστική στροφή των αισθητικών προτιμήσεων προς τη νέα ζωγραφική, αυτός ήταν ο πρώτος επαναστάτης, ο πρώτος που κατόρθωσε να απαγκιστρωθεί από τη δουλεία του παραδοσιακού θέματος, ο αρχηγός των αποκλεισμένων από το Σαλόν, ο θεωρητικός μαχητής του καφενείου Γκερμπουά. Ήδη από το 1863 με την Ολυμπία και Το πρόγευμα στο γρασίδι ήταν εμφανής η απαλλαγή του καλλιτέχνη από το επίσημο θέμα, η απλοποίηση της μορφής, η φωτεινή ζωγραφική, οι αντιθέσεις των χρωμάτων. Αν και ποτέ δεν πήρε μέρος στις εκθέσεις της ομάδας των ιμπρεσιονιστών, ούτε απέφυγε εντελώς το περίγραμμα των μορφών, είναι αναμφισβήτητο ότι η ζωγραφική του –τουλάχιστον πριν από το 1870– αποτέλεσε τον προάγγελο του ι. Στην περίοδο από το 1860 έως το 1870 εξελίχθηκε η προπαρασκευαστική φάση του ι., η φάση των συναντήσεων και των συζητήσεων των νέων ζωγράφων, οι οποίοι παρά τις διαφορές παιδείας και ιδιοσυγκρασίας, είχαν κοινή την επιθυμία των καινούργιων αισθητικών αναζητήσεων και προχωρούσαν ενωμένοι αλλά και ατομικά ανεξάρτητοι σε νέους πειραματισμούς. Ο πρώτος πυρήνας σχηματίστηκε πριν από το 1860 από τον Πισαρό και τον Μονέ στην ελβετική Ακαδημία και αργότερα συμπληρώθηκε με τον Γκιγιομέν και τον Σεζάν. Το 1862 ο Μονέ συνάντησε στο εργαστήριο του Γκλερ, όπου πήγε να σπουδάσει, τον Ρενουάρ, τον Μπαγίζ και τον Σισλέ. Το 1863 η πολεμική που προκάλεσε το Σαλόν των Αποκλεισμένων ενίσχυσε τους δεσμούς της ομάδας. Άλλος τόπος συναντήσεων και ζωηρών συζητήσεων ήταν το καφενείο Γκερμπουά όπου συγκεντρώνονταν, εκτός από τον Μονέ, τον Πισαρό, τον Σεζάν, τον Γκιγιομέν, τον Μπαζίγ, τον Ρενουάρ, τον Σισλέ, τον Μανέ, τον Ντεγκά, και κριτικοί όπως ο Ντιραντί και ο Ντιρέ και όπου ο Σεζάν έφερε σε επαφή με τους άλλους τον Ζολά. Έργο του ιμπρεσιονιστή Γάλλου ζωγράφου Πολ Σεζάν σε δημοπρασία (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

ὁ

βλ. εμπρεσιονισμός.